Cem Karaca - Dervişan

1974 başında “Namus Belası – Gurbet” plağı yayınlanan Cem Karaca ve Moğollar görkemli Fitaş konserlerinin ardından yine Ocak ayında İhtarname adlı eserlerini kaydettiler. Bu arada Moğollar, solo 45'likleri için stüdyoya girerek “Tanrıların Arabaları - Bu Nasıl Dünya” adlı bir enstrümental kaydettiler. Moğollar, bu plak için Ali Kocatepe'nin 1 Numara adlı şirketi ile anlaşmışlardı. Moğollar'ın Cahit Berkay, Turhan Yükseler, Mithat Danışan ve Tufan Altan'dan oluşan kadrosu Karaca'ya Altın Plak ve repertuvar demirbaşı kazandıran bir kombinasyona sahip olmakla beraber, Cahit Berkay'ın Moğollar'ın misyonuna kısmen de olsa dönüş yapması grubun dağıtılması kararı ile sonuçlandı. Şubat ayında Berkay, RCA için kaydetmesi gereken uzunçaları tamamlamak için Avrupa'ya giderken Cem Karaca da yeni grubunu kurmak için kollarını sıvadı. Tufan Altan askeri hizmet için gruptan ayrılırken Mithat Danışan ve Turhan Yükseler ile Kara Saban grubunun temellerini attı. Yurdumuzda müziğin güç şartlarda yapıldığından hareketle gruba Kara Saban ismi verilmişti. Öte yandan bu proje hayata geçirilemeyerek rafa kaldırıldı. Yükseler, Tehlikeli Madde'ye geçerken, Danışan da Kurtalan Ekspres'e katıldı.

Bunun üzere Karaca, eski arkadaşı Ünol Büyükgönenç ile görüşerek yeni grubu kurma görevini ona verdi. Ünol, Durul Gence ile Norveç'te çalışmış olan Uğur Dikmen ve Oğuz Durukan ile askerden yeni dönen eski Kardaşlar davulcusu Hüseyin Sultanoğlu'nu yanına alarak Mart ayında yeni Cem Karaca grubunu kurdu. Grubun ismi dervişler anlamına gelen “Dervişan” idi. Mottosu ise "Hak Dost ve Allah Yar" idi.

Dervişan kurulurken Karaca'nın Yavuz Plak tarafından bir uzunçaları piyasaya sürüldü. O döneme kadar birlikte kayıt yaptığı tüm gruplara teşekkürlerini içeren bu plak, bazı yayınlanmamış parçaları da içeriyordu. Ferdy Klein ile yaptığı Beyaz Atlı, Ay Karanlık, Unut Beni; Moğollar ile yaptığı İhtiyar Oldum, Deniz Üstü Köpürür, Edalı Gelin; Apaşlar ile yapılan Bir Of Çeksem gibi daha önce yayınlanmamış eserler bu plak ile müzikseverlerin karşısına çıkıyordu. Kardaşlar ile kaydedilen “Hasan Kalesi Destanı” ise Almanya'da 1549 seri numarası ile Türkofon tarafından Üryan Geldim ile beraber yayınlanmıştı. 1572 seri numaralı başka bir plak ise "Askoros Deresi - Kazak Abdal" şarkılarını ihitiva ediyordu.

Ünol Büyükgönenç, grubun eski Haramiler kanadı Uğur Dikmen ve Oğuz Durukan ile anlaşamayarak Haziran ayına doğru gruptan ayrıldı. Bunun üzerine grup 3 kişi kaldı. Gitar eksikliği bu dönemde Uğur Dikmen'in org ve Moog'u birarada kullanmada gösterdiği başarı ile kısa sürede avantaja dönüştü. Grup bu dönemde bestesi Moğollar döneminde tamamlanan sözleri Ahmet Arif'ten alınma “Unutamadığım” adlı şarkıyı ve Mahzuni'nin “Nem Kaldı”sını kaydetti. Ekim ayında ise Osman Bayşu'nun sazda gruba katkısı ile "Beyaz Atlı - Yiğitler" plağı yayınlandı. Uğur Dikmen'in Moog ve Hammond kombinasyonu, Hüseyin'in panik atak davulları ve Oğuz Durukan'ın caz basıyla grup Emerson Lake and Palmer'ın yerlisi gibidir. Grubun gitarist arayışları sürerken Ekim ayında bu açık, tek bir konser için Cahit Berkay tarafından dolduruldu. Berkay'ın katılımı içinde Murat Ses'in de bulunacağı Moğollar'ın yeniden kurulmasını önerisi ile beraber oldu. Bu önerinin Karaca tarafından kabul edilmemesi üzerine 3 kişilik kadro korunmaya devam edildi. Berkay'ın katıldığı Ankara konserinde Dadaloğlu, Beyaz Atlı, Nem Kaldı, Niye Çattın Kaşlarını, Namus Belası ve Gel Gel adlı şarkılar çalındı. Aynı konserde Üç Hürel grubu da yer aldı.

1974 sonunda “Tamirci Çırağı” plağı için stüdyoya giren Cem Karaca Dervişan'ın kayıtları, Karaca'nın geçirdiği kanama sonucunda yarıda kalmıştı. Ocak ortasında ise grup, plağın kayıtlarını tamamlamak için yeniden stüdyoya girdi. İlk şarkı Karaca ile yıllar geçtikçe daha çok özdeşleşen Tamirci Çırağı; ikinci şarkı ise arabesk kökenli Aziz Şimşek'in “Nerdesin” adlı çalışması idi. Tamirci Çırağı'nda Cem Karaca akustik gitar çalarken, basta Oğuz Durukan, org ve Moog'da Uğur Dikmen -ki pedallarla başkalaştırılmış org akorları ile şarkıya havasını veren tamamen odur- ve davul ile tumbada Hüseyin Sultanoğlu yer almıştır. Plâk Şubat başında piyasaya çıkarken, şarkının ilk tanıtımı Ocak ortasında Bakırköy İncirli Sineması'nda gerçekleşti. Konsere "Merhaba Gençler..." selamıyla başlayan Karaca, Beyaz Atlı, Nem Kaldı, Niye Çattın Kaşlarını, Cemal'im, Gam Yükü (Güllüşah'tan) , Gel Gel, Lanet, Obur Dünya, Namus Belası, Nerdesin ve Tamirci Çırağı şarkılarını söyledi. Grubun 3 kişi olduğu bu dönem'in 2 önemli konserleri şöyledir:

Mart ayında Hey Dergisi'nin müzik oskarları konseri’nde, Namus Belası, Nem Kaldı, Nerdesin, Tamirci Çırağı'nı çaldılar ve söylediler. 23 Nisan'da Cem Karaca, Feride Karaca, Tomris, Edip Akbayram, Esmeray Ankara'da konser verdiler. Bu konserde Cem Karaca'nın bir işçi sınıfı kahramanı olmaya doğru gittiğini görüyoruz. Bir tamirci çocuğun Cem Karaca'ya işçi gömleğini hediye etmesi ise Karaca karizmasının doruğudur.

Nisan ayında Levent Kırca ile Cem Karaca arasındaki işbirliğinin ilk ürünü bir televizyon çalışmasında ortaya çıktı. Hafta Sonu programında Levent Kırca'nın oyunu içerisinde yer alan Karaca, bu programda ilk kez Nem Kaldı şarkısını playback üzerinden okudu. Şarkının yankısı da bu programla birlikte büyüdü ve Karaca'nın Ağustos'ta yayınlanan üçüncü albümüne de ismini verdi.

Yaz döneminde Oğuz Durukan'ın caz müziğine, Uğur Dikmen'in ise hayatındaki bazı gelişmelere paralel parasal gelirini arttırabileceği müzikal alanlara yönelmesi üzerine grup, yepyeni bir formda kendini yeniden üretti. Bir dönem Dostlar'dan Galip Kayıhan'ı da alan grup tamamen bir gitar grubuna dönüşüverdi. Bu dönemde Dervişan, gitarlarda Galip Kayıhan ve Ergün Özek, basta Murat Töz ve davulda Hüseyin Sultanoğlu'ndan oluşuyordu. Eylül ayında Galip Kayıhan'ın gruptan ayrılması ile birlikte o sıralar Dostlar'da çalan organist Kılıç Danışman ve gitarist Taner Öngür de gruba katıldılar. Taner Öngür, Dostlar'dan itibaren basını bir kenara bırakıp gitar çalmaya başlamıştı. Ayrıca Ağustos sonunda üflemeli çalgılarda Tahsin Ünüvar da Seyhan Karabay Kardaşlar'ın dağılması pahasına sözkonusu gruptan transfer edilmişti.

Grup bu kadrosuyla fuarda sahne aldı. Cem Karaca yüzü gözü kömür içinde bir maden işçisi görünümünde sahne alırken, grubun henüz kaydetmediği “Mutlaka Yavrum” ve “Kavga” da seyirci karşısına çıktı.Fuar sonrası Ergün Özek gruptan çıkartılarak "Mutlaka Yavrum - Kavga" 45'liğinin kayıtlarına başlandı. Doğu ritmlerinin hakim olduğu Mutlaka Yavrum şarkısı aslında Filistin Kurtuluş Örgütü için İngilizce ve Arapça olarak hazırlanmış bir eserdi. Şarkının örgüte teslim edilip edilmediğini bilmiyoruz, ama Türkçe versiyonunun iki alternatifinin kaydedildiği günümüzde bilinen bir gerçektir.Yavuz Plak Tarafından Yayınlanan Best Of Serisinde bu şarkının alternatif sözlü hali de yayınlanmıştır. Plağın asıl hit şarkısı ise Kavga'dır. Bir Kurtuluş Savaşı öyküsü üzerine kurulu bu eserde Tahsin'in Jethro Tullvari flüt üflemeleri ve Kılıç'ın moogdaki tınısal arayışları (Uğur Dikmen'e göre çok daha az komplike olmakla beraber), Taner'in multi enstrümentalistliği ile bir progresif harika yaratılmıştır.

Kavga plağından hemen önce Cem Karaca'nın üçüncü albümü “Nem Kaldı” yayınlandı. Albümde Karaca'nın Moğollar ile yaptığı “İhtarname” ve Dervişan ile yaptığı “Nem Kaldı” ve “Unutamadığım” adlı önceden yayınlanmamış kayıtlara da yer verilirken, repertuvarın çoğunu Apaşlar, Moğollar ve Ferdy Klein ile yapılmış ve yayınlanmış eserler oluşturmaktadır. Unutamadığım da tıpkı Nem Kaldı gibi üç kişilik Dervişan döneminin ürünüdür. Yiğitler ile benzer bir dönemde kaydedildiği izlenimini veren (Hüseyin'in manik davulları ve Uğur Dikmen'in orga taktığı pedallarla elde ettiği düşsel tınılar) bu çalışma Ahmet Arif'in bir şiirinin bestelenmiş halidir.

"Kavga - Mutlaka Yavrum", Aralık ayında yayınlanır yayınlanmaz Kılıç Danışman Dadaşlar'a dönüş yapmıştır. Bu aşamada uzun süredir grupsuz olan Murat Ses Dervişan'a katılma teklifini kabul etmiştir. Dostlar'dan ayrıldıktan sonra Ağrı Dağı Efsanesi'ni yeniden kurmak isteyen Murat Ses, maddi sorunlardan dolayı en azından ilk solo plağını yapabilmek için Dervişan'a geçiş yaptı. Tabii yanında yeni eserini de gruba empoze etmekten geri durmadı. Böylelikle de politizasyonun en son raddesine doğru yol alan Dervişan içinde gülümseyen bir parantez oldu. Murat Ses'in gruptaki yerini anlamak için Cem Karaca'nın Levent Melodi Sineması konseri repertuvarına gözatmak gerekir. 1.Yarı: Nem kaldı, Adiloş Bebem, Nerdesin, Vefa Türküsü, Fasulye Dişli Adam, Tamirci Çırağı. 2. Yarı: Terketmedi Sevdan Beni, Mutlaka Yavrum, Kavga, Namus Belası, Sesli Yürüyüş, Mirasyediye Ağıt. Buradan da anlaşılacağı gibi Murat Ses hem kendi bestesini sol yumrukların havada olduğu bir konserde çalmayı başarmış, hem de grubun daha sonraki repertuvarını oluşturacak pek çok eserin en azından düzenleme taslağını ortaya çıkarmıştır. Disiplinli organistimiz Murat Ses, bu dönemde ayrıca "Az Gelişmiş Ülkelerin Toplumsal Yapısı" adlı yüksek lisans tezine başladı.

Dervişan, 1976 yılının Şubat ayında köklü bir değişiklik daha yaşadı. Hüseyin Sultanoğlu psikolojik sorunları nedeniyle müziği bırakırken, Murat Ses de grubun polit - rock anlayışını benimsemediği için gruptan ayrıldı. Uğur Dikmen, Erol Duygulu orkestrasından ayrılarak Dervişan'a dönerken, davula da Sefa Ulaştır geçti. Müziğe 11 yaşında Beybonlar ile başlayan Sefa Ulaştır, o zamana kadar Selçuk Alagöz, Beyaz Kelebekler ve Kurtalan Ekspres ile çalışmıştı. Gruptan ayrılan Hüseyin Sultanoğlu bir süreliğine bir bankada veznedar olarak çalıştıktan sonra Kanada'ya giderek ortalıktan kaybodu. Sefa Ulaştır ise Haziran ayında "Olmaz Böyle Şey" isimli parçası ile tanınan Yeşim ile dünya evine girdi.

Temmuz ayında 5 kişilik yeni Dervişan kadrosunun "Niyazi - Beni Siz Delirttiniz" plağı yayınlandı.Plağın ilk şarkısı alabildiğine sert ve Hammond ağırlıklı bir protest Anadolu Rock şarkısı olan “Niyazi” idi. Cem Karaca’nın annesi Toto Karaca ve eşi Feride Karaca'nın (Balkan) da vokal yaptığı bu çalışmada Taner Öngür'ün elektrikli mandolini parçayı Jethro Tull sularına çekiyordu. Plağın diğer yüzünde yer alan "Beni Siz Delirttiniz" ise Karaca'nın teatral tavrının sürüklediği bir eserdi. Plağın yayınlanmasının akabinde Tahsin Ünüvar'ın gruptan ayrılması ile beraber Dervişan, klasik 4'lüsüne kavuştu. Ağustos ayında yapılan Spor Sergi Sarayı konserinde sahne alan Dervişan, 1980 yılında yayınlanacak olan Hasret adlı çalışmayı ilk kez sahnede çaldı. Konserde ayrıca Nem Kaldı, Beni Siz Delirttiniz ve henüz yayınlanmamış olan Parka da yer aldı. Konsere asker elbisesi ile çıkan Karaca, yeni girdiği bu polit rock yolunda karizmasını giderek kuvvetlendiriyordu.

Tahsin Ünüvar'lı dönemde kaydedilen Parka, Cem Karaca tarafından uzunçalarda yer almak üzere ayrılmış bir çalışmaydı. Öte yandan Yavuz Asöcal bu şarkıyı, Karaca'nın bir yıldır sadece tek bir plak doldurmasını bahane ederek, arka yüzünde Moğollar ile kaydedilmiş “İhtarname” ile birlikte 45'lik olarak yayınladı. Bu nedenle belki de çok farklı bir şarkı sıralamasına sahip olabilecekken Parka albümü de ilk iki Yavuz Plak albümü gibi 45'likler toplamasından öteye gidemeyecekti.

27 Kasım'da ise Cem Karaca Dervişan, Suadiye Atlantik Sineması'nda bir konser verdi. Konserde Edirdahan dönemine kadar plak yapacağı tüm eserlerin resmi geçidini yaptı dersek çok da abartmış olmayız. Konser repertuvarında Kerem Gibi, Mutlaka Yavrum, Bir Mirasyediye Ağıt, Maden Ocağı, Kavga, Sevdan Beni, Beni Siz Delirttiniz, İhtarame, Nem Kaldı, Öğretmene Ağıt, İşçi Marşı, Niyazi, Mor Perşembe, Karaburun Mağlupları (Şeyh Bedrettin'den alınma) ve Parka yer alıyordu. Bu konser sonrası 10 günlüğüne Almanya, Hollanda ve İngiltere'yi kapsayan bir turneye çıkan Cem Karaca ve Dervişan, 11 Aralık'ta Eskişehir CHP Örgütünün düzenlediği bir geceye katıldılar.

Cem Karaca, Ocak ayında Dervişan ile birlikte Ankara Öncü Sahnesinde 15 gün boyunca matine/suare program yaparak yıllık faaliyetlerine başladı. Bu dönemde grubun "Bir Mirasyediye Ağıt" plağının arka yüzünde Nazım Hikmet'ten bestelenen “Kerem Gibi” adlı şarkıya yer verilmesi planlanıyordu. Yine aynı dönemde “Yoksulluk Kader Olamaz” albümünü oluşturan bütün şarkıların ve Bir Mirasyedi’ye Ağıt’ın kayıtları yapıldı. Bu kayıtlarda bas gitarda ter alan Murat Töz, Mart ayında askere gitti ve yerini Hami Barutçu aldı. Bu kadro Levent Kırca ile birlikte mizansenli bir turneye çıktı. Öte yandan Nisan ayında henüz turnenin yarısı tamamlanmışken Levent Kırca ekibi terketti.


Mayıs ayında CHP Karşıyaka İlçe Teşkilatı'nın düzenlendiği Barış ve Özgürlük Gecesinde Melike Demirağ, Rahmi Saltuk, Feride Karaca ve Yeşim ile sahne alan grup, önce bir Anadolu turnesine çıktı, sonra da Almanya'ya gitti. Amerika'dan dönen Ünol Büyükgönenç CHP için "Yeni Bir Türkiye" adlı Dervişan'ın eşlik ettiği bir plak hazırladı. Büyükgönenç'in bu plağı CHP tarafından satın alınmayınca büyük bir bölümü Büyükgönenç tarafından imhaya tabi tutuldu. Plağın arka yüzünde Kardaşlar döneminde bestelediği "Oy Gülüm Oy" yer alıyordu.

Haziran ortalalarında ise "Bir Mirasyediye Ağıt - Mor Perşembe" 45'liği yayınlandı. Baştan aşağı rock-caz formatına bürünen Dervişan'ın yeni tınısıyla yayınlanan bu ilk çalışmayı yaz aylarında yayınlanan “Parka” uzunçaları takip etti. Kardaşlar, Moğollar ve Apaşlar döneminde yapılmış çalışmalarla onlarla hiçbir tınısal bütünlük taşımayan Dervişan 45'liklerinden oluşan bu albüme, güzel kapağı haricinde "albüm" demek pek de olası değildir.

Yavuz ile anlaşmazlığı devam eden Cem Karaca, Yoksulluk Kader Olamaz plağının kayıtlarını teslim ettikten sonra şirket ile bağlarını tamamen kopardı. Önce Türküola ile anlaştığı açıklanan Karaca, Ağustos ayında Gönül Plak ile sözleşme imzaladı. Türküola ile yapılan anlaşmaya göre Cem Karaca, Ekim ayına kadar Ali Avaz'a ait Gönül Plak hesabına plak yapamayacaktı. İzmir Fuarı’nda çalışan Cem Karaca, bu kez takım elbise ile seyirci karşısına çıkıyordu. Konser ilerledikçe ceketini çıkartıyor kollarını sıyırarak yelekle şarkı söylemeye devam edyordu. Fuarın sonlarına doğru ise Yoksulluk Kader Olamaz uzunçaları yayınlandı. Bu uzunçaların kaydı Murat Töz'ün bulunduğu 1977 Ocak'ında tamamlanmakla beraber Yavuz Asöcal ile çalışmamak için yeni bir kayıt yapılmamıştır. Asöcal da bu uzunçaları sözleşmenin sonuna doğru, bir nev-i yeni bir Cem Karaca kayıdnın yayınlanmasının önünü kesmek için teslimat tarihinden 8 ay sonra yayınlamıştır.

Ekim ortasında ise, Dervişan'ın politizasyonun rahatsız edici bir boyuta ulaştığını gören Taner Öngür'ün gruptan ayrıldığını görüyoruz. Yeniden Emerson, Lake & Palmer görüntüsüne kavuşan grubun ilk konseri "Cem Karaca Dinletisi" adı altında İzmir'de gerçekleştirildi. Konser repertuvarı; birinci bölümde: 1 Mayıs ve takiben Dervişan üyelerinin tanıtımı, Maden Ocağı, Bir Mirasyediye Ağıt, Terketmedi Sevdan Beni, Atasözü (Ruhi Su), Kavga, Adiloş Bebe, Beni Siz Delirttiniz ve ikinci bölümde; Bir Öğretmene Ağıt, Aldırma Gönül, Şeyh Bedrettin, Durduramayacaklar Halkın Coşkun Akan Selini, Kerem Gibi, İhtarname ve Parka'dan oluşuyordu.

1977 Ekim ve Kasım'ında Dervişan, Yeşim'in Doğuş adlı albümü için stüdyoya girmiştir. Bu albümde Dervişan'ın yanısıra gitar ve trombonda iki stüdyo müzisyeni de katkıda bulunmuştur. Sefa Ulaştır ve Yeşim'in ortak çalışmalarının bulunduğu albümde Taner Öngür'ün de iki bestesi bulunmaktadır. Dervişan, bu plakta Yeşim'in popüler müzik mantığına uygun bir şekilde o tür içerisinde yapılabilecek olanın en iyisini vermiştir. Plakta özellikle "Varız Dostlar" adlı çalışma Dervişan'daki politizasyonun Yeşim'e de sıçradığını gösteren ilginç bir örnektir.

3 kişilik Dervişan, Kasım ayında Cem Karaca hesabına stüdyoya girerek "Bir Mayıs - Durduramayacaklar Halkın Coşkun Akan Selini" plaklarını kaydettiler. Bu plaktaki 1 Mayıs'ın bestecisi Sarper Özsan da vokallere katılırken, plak kapağı da Aydınlık Gazetesi çalışanları tarafından hazırlanmıştır. İlk kayıtlardan sonra şarkının bandının üzerine çay dökülünce grup Aralık ayında yeniden stüdyoya girerek bandı tamamlamıştır. Plak ise ancak yılbaşına doğru piyasaya sürüldü. Böylesine slogana dayalı iki marşın yorumlanması doğaldır ki Cem Karaca ile Dervişan'ın tamamen birbirinden kopmasına neden olacaktı. Marşlar ne denli sıkıcıysa Dervişan'ın yorumu da buna karşıt bir biçimde enerjik ve polifonikti. Ancak nereden bakılırsa bakılsın Dervişan'ın giderek sıkıcılaşan Cem Karaca ile devam etmesi olanaksızdı.

Cem Karaca Dervişan'ın son plağı 1978 yılının başında piyasaya verilmişti. Bu plağın akabinde Uğur Dikmen ve Sefa Ulaştır Dervişan'dan ayrılınca Cem Karaca, kolllarını özellikle de "sol yumruğu" gözükecek şekilde yeniden sıvadı. Dervişan ise 70'li yılların ikinci yarısında politik gerginliklerin doruğa ulaştığı bir Türkiye'de bir yandan politik müzik yapıp diğer yandan yaptıkları müziğin kalitesinden hiçbir şekilde ödün vermeme ilkesinden sapmamış olması bakımından takdir edilesi bir efsanevi Türk politik progressive rock grubu olarak Müzik tarihimizdeki yerini almıştır.

Cem Karaca'nın vefatından sonra 2007 yılında Levent Baki önderliğinde yeniden bir Dervişan oluşumu görüyoruz. Klavyede İskender Paydaş'ın yer aldığı grupta vokali Levent Baki üstlenirken bass ve davulda yine eski Dervişan elemanları Hami Barutçu ve Sefa Ulaştır'ı görüyoruz.